News
Του Albin Hillert*
Μετά την συμφωνία για τους πρόσφυγες μεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης-Τουρκίας, που τέθηκε σε ισχύ στις 20 Μαρτίου 2016, το τοπίο στα ελληνικά νησιά αλλάζει και πάλι. Εκεί όπου οι πρόσφυγες έχουν φτάσει μαζικά κατά τα τελευταία χρόνια, και όπου έχουν εμπλέξει μια ολόκληρη κοινότητα εργαζομένων και εθελοντών που παρέχουν ανθρωπιστική βοήθεια –τοπική, εθνική και διεθνή- η κατάσταση τώρα αλλάζει δραματικά.
Στα μέσα Απριλίου, το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών (ΠΣΕ) επισκέφτηκε την Σάμο και την Χίο, σε μία συνάντηση με εργαζόμενους που παρέχουν ανθρωπιστική βοήθεια μέσω του διεθνούς Ορθόδοξου Χριστιανικού οργανισμού International Orthodox Christian Charities (IOCC) και της Φιλανθρωπικής Οργάνωσης της Ι. Αρχιεπισκοπής Αθηνών «Αποστολή», ώστε να ενημερωθούν για την νέα κατάσταση και την πραγματικότητα που βιώνουν οι πρόσφυγες στα ελληνικά νησιά.
Οι εκκλησίες ανταποκρίθηκαν πρώτες
Ο Φώτης Βλάχος, συντονιστής του προγράμματος των IOCC-«Αποστολής» για τους πρόσφυγες, περιγράφει την κατάσταση: «Αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε σε μια πολύ ευαίσθητη περίοδο. Η Ελλάδα φιλοξενεί κατ’ εκτίμηση 50.000 και πλέον πρόσφυγες, και δεν ξέρουμε τι πρόκειται συμβεί. Δεν γνωρίζουμε αν η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας θα κρατήσει, και οτιδήποτε μπορεί να συμβεί στο εγγύς μέλλον».
Ο κ. Βλάχος εξηγεί πως οι αρχές της ΕΕ έχουν υιοθετήσει μια πολύ αυστηρή προσέγγιση, κατ 'ουσίαν λέγοντας ότι «πριν μάθουμε ποιος είναι ο πρόσφυγας, θα πρέπει να παραμείνει σε στρατόπεδα, τα λεγόμενα «hotspots» για αναγνώριση και καταγραφή». Από τη συζήτησή μας, όμως, γίνεται σαφές ότι πολλά από αυτά τα hotspots** πραγματικά λειτουργούν ως κέντρα κράτησης για αόριστο χρονικό διάστημα.
«Όταν οι πρόσφυγες άρχισαν να φτάνουν στα ελληνικά νησιά», εξηγεί η κ. Φωτεινή Κουτσοθεοδώρου, εργαζόμενη στο πρόγραμμα στήριξης των προσφύγων στην Σάμο, «οι τοπικές εκκλησίες και οι ενορίτες ήταν οι πρώτοι που ανταποκρίθηκαν. Πρόσφεραν τρόφιμα, ρούχα και άλλη στήριξη στους πρόσφυγες».
Ο κ. Αλέξανδρος Μπριασούλης, υπεύθυνος προγράμματος για παροχή βοήθειας στους πρόσφυγες στην Χίο, προσθέτει: «στην Χίο, επίσης, οι τοπικές εκκλησίες παρείχαν αρχικά βοήθεια, όταν οι πρόσφυγες έφτασαν στην ακτή». «Αλλά η εκκλησία έχει επίσης τον καθημερινό της αγώνα να βοηθήσει τους Έλληνες που ζουν σε συνθήκες φτώχειας μετά τις οικονομικές δυσκολίες που αντιμετωπίζει η χώρα», συμπληρώνει.
Η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας - Μια δραματική αλλαγή των συνθηκών
«Από τη στιγμή που η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας τέθηκε σε ισχύ, ωστόσο, σχεδόν όλοι εθελοντές και οι μη κυβερνητικές οργανώσεις έχουν αφήσει τα νησιά σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την σκληρή μεταχείριση των προσφύγων», λέει η κ. Κουτσοθεοδώρου. «Πριν, μπορούσε κανείς να δει τους πρόσφυγες στους δρόμους εδώ στη Σάμο και στο λιμάνι. Τώρα είναι όλα κλειδωμένοι μέσα στο hotspot».
Τονίζει, ωστόσο, ότι οι σχέσεις IOCC-«Αποστόλης» με τις αρχές είναι καλές, και ότι εξακολουθούν να έχουν πρόσβαση στα hotspots για να προσφέρουν κάποια βοήθεια και υποστήριξη στους πρόσφυγες, αν και η κατάσταση δεν είναι χωρίς επιπλοκές.
Στην ερώτηση σχετικά με τους εθελοντές που έχουν μείνει, η Κουτσοθεοδώρου εξηγεί ότι «εθελοντές εργαζόμενοι μπορούν ακόμη να εισέλθουν στα hotspots, αλλά πρέπει να είναι πολύ προσεκτικοί ώστε η ασφάλειά τους να είναι εγγυημένη».
Ο Βλάχος παρατηρεί: «Η κατάσταση αλλάζει από μέρα σε μέρα. Αν φτάσετε στο hotspot μια μέρα, κατά την οποία προηγήθηκαν εντάσεις στο εσωτερικό, δεν θα σας επιτραπεί η είσοδος. Αν είστε εκεί μια ήρεμη μέρα, οι αστυνομικοί που διοικούν το στρατόπεδο θα σας πουν ότι μπορείτε να εισέλθετε».
«Κάποια στιγμή κατά τις τελευταίες εβδομάδες, οι πρόσφυγες έφτασαν να διαμαρτυρηθούν τόσο έντονα ενάντια στις συνθήκες διαβίωσής τους, που εγκατέλειψαν το hotspot εδώ στη Σάμο», λέει η Κουτσοθεοδώρου, «αλλά το ζήτημα είναι, ότι αυτό που έκαναν στη συνέχεια ήταν να πάνε στα τοπικά καταστήματα για να αγοράσουν τρόφιμα, να παίξουν με τα παιδιά τους στον ανοιχτό χώρο, και όταν ήρθε το βράδυ, πήγαν πίσω στο hotspot για να ξεκουραστούν και να κοιμηθούν».
Η κατάσταση στο hotspot της Σάμου
Ως προσωπικό του ΠΣΕ δεν μας επιτρέπεται να εισέλθουμε στο hotspot της Σάμου κατά την επίσκεψή μας, αλλά μας έχει χορηγηθεί άδεια για να τραβήξουμε φωτογραφίες από έξω, εφόσον οι φωτογραφίες δεν δείχνουν πρόσωπα. Πληροφορούμαστε ότι η κατάσταση είναι ευαίσθητη, και ότι ταραχές μπορούν να υπάρξουν εάν οι πρόσφυγες έρθουν σε επαφή με όσους πιστεύουν ότι είναι δημοσιογράφοι, καθώς πολλοί από αυτούς θέλουν να μοιραστούν τις ιστορίες τους, και να δείξουν στον κόσμο τις δυσκολίες της κατάστασης στην οποία βρίσκονται.
Ενώ παρατηρούμε την κατάσταση έξω από το hotspot, συναντάμε άλλους εθελοντές εργαζόμενους που έχουν μείνει στο νησί για να στηρίξουν τους πρόσφυγες με διάφορους τρόπους. Ο Σουηδός εθελοντής Jan Henrik Swahn μας πληροφορεί: «Προετοιμάζουμε και διανέμουμε δωρεάν σάντουιτς στους πρόσφυγες για μήνες, αλλά τώρα που το hotspot έχει εγκατασταθεί, είναι εντελώς κλειστό, και δεν ξέρουμε τι μπορούμε να κάνουμε».
«Φαίνεται ότι η ΕΕ έχει αποφασίσει ότι οι πρόσφυγες πρέπει να κρατούνται πίσω από τα κάγκελα, χωρίς ελευθερία κίνησης. Μέχρι να υπάρξει μια απόφαση για το πού θα πρέπει να επανεγκατασταθούν, δεν μπορούν να μετακινηθούν από το στρατόπεδο», λέει ο Swahn.
Η Ιρλανδή εθελοντής εργαζόμενη Jenny Graham μοιράζεται μια παρόμοια ιστορία: «Το να έχεις έναν κλειστό καταυλισμό σαν αυτόν είναι ντροπή», λέει. «Αλλά και πάλι, αν οι πρόσφυγες είναι μέσα σε αυτούς τους καταυλισμούς, τότε εκεί είναι που πρέπει να βρίσκομαι», δηλώνει.
IOCC-«Αποστολή»- Τρέχουσες και μελλοντικές προκλήσεις
«Μία από τις προκλήσεις για εμάς τώρα», σημειώνει ο Βλάχος, «είναι να πείσουμε τους πρόσφυγες ότι η καλύτερη επιλογή τους είναι να ζητήσουν άσυλο εδώ στην Ελλάδα. Αυτό θα τους δώσει την ευκαιρία να ξεκινήσουν μια νέα ζωή όσο το δυνατόν συντομότερα».
«Ταυτόχρονα, οι πραγματικότητες που βλέπουμε δείχνουν ότι ακόμη και αφού κάνουν αίτηση για άσυλο, οι πρόσφυγες θα κολλήσουν σε αυτούς τους καταυλισμούς για πιθανώς 1-3 μήνες πριν να καταστεί δυνατόν να επανεγκατασταθούν», προσθέτει.
«Ένα από τα προβλήματα της μακράς παραμονής στο hotspot», επισημαίνει ο Βλάχος, «είναι ότι δεν έχουν κατασκευαστεί για μακροπρόθεσμη φιλοξενία, αλλά βασικά για να επιβιώσει κανείς λίγες ημέρες, καθώς η διαδικασία εγγραφής λαμβάνει χώρα». «Όταν μένεις στο hotspot για αρκετές εβδομάδες, ή ακόμα και μήνες, το φαγητό φαίνεται πια ανεπαρκές, και η έλλειψη πληροφόρησης γίνεται πηγή απογοήτευσης», λέει.
Στη Χίο, η κατάσταση είναι ακόμη περαιτέρω ανεπτυγμένη, εξηγεί ο Αλέξανδρος Μπρασιούλης. Εδώ, υπάρχει αυτή τη στιγμή ένα κλειστό hotspot, το Vial Camp, και ένας ανοικτός προσφυγικός καταυλισμός, το Σούδα Camp, όπου οι πρόσφυγες μπορούν να κινηθούν ελεύθερα. Όταν ιδρύθηκε το Vial Camp, έγινε τέτοιος συνωστισμός που η τοπική αστυνομία έπρεπε να ανοίξει τις πύλες, και απλά δεν έχει την ικανότητα να κρατήσει όλους τους πρόσφυγες σε ένα μέρος.
Επιπλέον, «στη Χίο, η τοπική κοινότητα, επίσης, επιμένει να μην υπάρχουν καθόλου κλειστοί καταυλισμοί στρατόπεδα στο νησί», λέει ο κ. Μπρασιούλης. «Πολλές τοπικές οικογένειες στη Χίο ήρθαν οι ίδιες ως πρόσφυγες από την Τουρκία μόνο δύο ή τρεις γενιές πριν», εξηγεί, και προσθέτει: «η υποστήριξη του δικαιώματος των προσφύγων στην κίνηση είναι επομένως πολύ ισχυρή.»
«Το πρόβλημα τώρα είναι ότι κανείς δεν ξέρει τι θα συμβεί», σημειώνει ο Μπρασιούλης. «Οι πρόσφυγες παίρνουν πολύ λίγες πληροφορίες, και οι εργαζόμενοι στην παροχή βοήθειας έχουν λίγες πληροφορίες να δώσουν».
Ο κ. Βλάχος τονίζει, ωστόσο, ότι «είναι σαφές για εμάς ότι η μακροπρόθεσμη προσέγγιση και παρουσία του IΟCC και της «Αποστολής» στα νησιά αποδίδει, και ότι καθίσταται δυνατό να προσφερθεί ορισμένη υποστήριξη. Το ερώτημα τώρα εστιάζεται στις ανάγκες των προσφύγων, καθώς και το πώς αυτές τροποποιούνται με τις πολιτικές εξελίξεις».
«Σε τελική ανάλυση, το πρόβλημα δεν θα είναι εδώ στα ελληνικά νησιά και στους καταυλισμούς των προσφύγων, αλλά στο τι θα συμβεί μετά, όταν οι πρόσφυγες επανεγκαταστάθουν και εμείς πρέπει να τους υποδεχτούμε στην κοινωνία», καταλήγει.
Ο Έλληνας Υπουργός Εξωτερικών επισκέπτεται το ΠΣΕ με συνεχιζόμενο ενδιαφέρον για τους πρόσφυγες (Δελτίο τύπου του ΠΣΕ της 12ης Απριλίου 2016)
Αρχιεπίσκοπος της Ελλάδας: προτρέπει την ΕΕ να μοιραστεί την ευθύνη για τους πρόσφυγες (Δελτίο τύπου του ΠΣΕ της 31ης Μαρτίου 2016)
Ο Έλληνας Υπουργός κ. Αμανατίδης επισκέπτεται το Οικουμενικό Κέντρο (Δελτίο τύπου του ΠΣΕ της 3ης Μαρτίου 2016)
Ο Ελληνορθόδοξος ανθρωπιστικός οργανισμός «Αποστολή» υιοθετεί το hotspot της Σάμου για να βοηθήσει τους πρόσφυγες (Δελτίο τύπου του ΠΣΕ της 2ας Μαρτίου 2016)
Το έργο του ΠΣΕ για την Μετανάστευση και την Κοινωνική Δικαιοσύνη
*Ο Albin Hillert είναι σύμβουλος επικοινωνίας, συγγραφέας και φωτογράφος με έδρα την πόλη Umeå της Σουηδίας.
**Κέντρα καταγραφής, διαπίστευσης ή ταυτοποίησης.